Lentegedichten - Bladerbeer

Een haiku is een drieregelig gedicht van zeventien lettergrepen, volgens een verdeling van 5-7-5. De dichtvorm ontstond in Japan in de 17e eeuw.

Haiku-dichters leggen zich van oudsher toe op ‘vanzelfsprekende zeggingskracht’. Volgens meesterdichter Matsuo Bashō (1644-1694) ging het erom ieder gewoon woord zijn oorspronkelijke kracht terug te geven. Hij raadde zijn leerlingen aan om elke haiku die ze schreven woord voor woord te proeven: ‘Neem duizendmaal uw gedicht op de lippen’.

In veel Japanse haiku’s komt het ‘seizoenwoord’ voor, zo ook in dit lentegedicht van Kobayashi Yataro (1763-1827). Yataro kreeg van jongs af aan veel verlies te verwerken en leefde een tijdlang in grote armoede. Hij gaf zichzelf de dichtersnaam ‘Issa’. Zijn haiku is opgenomen in het boek Haiku. Een jonge maan, van J. van Tooren (Meulenhoff, 1987).

Ad Beenackers bespreekt  meer dan honderd haiku’s in zijn boek Oude Emmer, verhoor mijn gebed (Meulenhoff, 2005). Hij legt een verband tussen de haiku-dichtvorm en de kunst van het penseelschilderen die in de 13e eeuw vanuit China in Japan werd geïntroduceerd. Bij zo’n schildering ging het erom een impressie uit de natuur met minimale middelen in een krachtig beeld op (rijst)papier te zetten. Dit is ook wat Issa met zijn haiku doet, en hij heeft maar één penseelstreek nodig:

De Nederlandse auteur Bert Schierbeek (1918-1996) maakte deel uit van de beweging van de Vijftigers, samen met schrijvers als Remco Campert, Simon Vinkenoog, Gerrit Kouwenaar en Lucebert. Na de Tweede Wereldoorlog sloot hij zich aan bij de Cobra-groep van beeldend kunstenaars. Hij liet zijn teksten illustreren door onder andere Karel Appel en Lucebert.

In zijn schrijven zocht Schierbeek het experiment, zoals in het associatieve Het boek ik dat in 1951 verscheen en dat vijfentwintig jaar geleden mijn eerste kennismaking was met zijn werk. In diezelfde periode las ik ook de roman Weerwerk (1977), een soort reisverslag met de vogel als verbindend motief waar ik nu het lentegedicht aan ontleen, en De tuinen van zen (1959). In dit essay over het Zen-Buddhisme kom je mooie regels tegen, zoals deze:

‘Rustig zitten, niets doen,

de lente komt en het gras groeit vanzelf’

Bert Schierbeek schreef romans, verhalen, toneelteksten, essays en gedichten, en won vele prijzen,

zoals in 1986 de Hendrik de Vriesprijs, en de Constantijn Huygensprijs in 1991 (beide voor zijn hele oeuvre). De genres waren nooit scherp afgebakend, zoals ook dit ‘gedicht’ laat zien; het is een fragment uit een dialoog tussen twee mannen die terugkijken op hun leven. Deze korte tekst-in-dichtvorm laat me stilstaan bij iets wat vanzelfsprekend lijkt: een vogel vliegt, hij valt niet.

De tekening heb ik gemaakt naar een voorbeeld in het boek Chinees penseelschilderen van Pauline Cherrett (Librero, 2001).

Soms blijft een vogel zitten

Het gedicht dat ik afgelopen zomer instuurde voor de Poëziewedstrijd Tactiele Beeldentuin, is opgenomen in de bloemlezing Verlangen Verbeeld je, een uitgave van ’t Wit Huis in Loppem. Het is ook genomineerd voor de publieksprijs. Samen met negen andere gedichten zal het in de beeldentuin worden tentoongesteld, vanaf dit voorjaar. Als bezoeker kun je ter plekke je stem uitbrengen.

Kauwen zijn er in elk seizoen, maar alleen in de lente kun je ze tussen de bloeiende krokussen zien scharrelen. Ik verheug me elk jaar op dat beeld van de donkere vogels met hun oplichtende ogen tussen het paars en het wit. Je ziet ze altijd twee-aan-twee door het gras stappen. Het zijn groepsdieren, maar eenmaal een paar doen ze binnen de kolonie alles samen. Ze richten een nest in, zorgen voor de jongen en blijven hun leven lang bij elkaar.

Kauwen zoeken op de grond naar broodkruimeltjes en zaadjes. Ze kijken onder de bladeren of daar ergens een torretje verstopt zit. Je ziet ze ook in de hondenpoep pikken. Vroeger broedden kauwen in kerk- en kasteeltorens, daarom werden ze torenkraaien genoemd.

Kauwen horen bij de familie van de kraaien. Kauwen zijn speels, en ze zijn intelligenter dan de slimste roofvogel. Het kauwenleven is mooi beschreven in Kraaienbende, een deel uit een reeks informatieve boeken voor kinderen van uitgeverij KNNV waaraan ik een keer een blog heb gewijd.

Beeldend kunstenaar Achilles Cools heeft kauwen tot zijn hoofdonderwerp gemaakt; in de kauwengalerij op zijn website staan mooie ‘portretten’.

Dit kauwenportret maakte ik zelf.

In Nederland gaat het goed met de kikkers, ze zijn elk voorjaar te horen.

Deze kikkers wonen op Landgoed Niënhof, in een stille vijver niet ver van de Kromme Rijn.

In de loop van de jaren kwam één regel vaak terug in mijn herinnering, en altijd in de lente, vanwege de kikkers: ‘Wat heeft het leven voor zin als je de roep van de uil niet meer kunt horen, of het kwaken van de kikkers in de avond?’

Dit is de hele passage:

Dit gedicht – een Italiaans sonnet – is meer dan 60 jaar geleden geschreven door Simon Vestdijk (1898-1971). Het is opgenomen in Dichters van dezen tijd, in 1951 uitgegeven door P.N van Kampen & Zn. in Amsterdam.

Van Vestdijk zijn meer dan 200 boeken verschenen; voor A. Roland Holst was hij ‘de man die sneller schrijft dan God kan lezen’. De koperen tuin is waarschijnlijk zijn bekendste boek. Weinig mensen zullen weten dat Simon Vestdijk naast romans, essays en gedichten een lijvige wetenschappelijke verhandeling schreef van 600 pagina’s dik, over het wezen van de angst.

Vestdijk kreeg tussen 1938 en 1971 vrijwel alle Nederlandse literaire prijzen die er te winnen zijn; als laatste de Prijs van de Nederlandse letteren, voor zijn hele oeuvre.

Het sonnet ‘Zelfkant’ roept een werkelijkheid op die niet meer bestaat, een omgeving tussen stad en plattenland waar een stoomtram zijn rook uitspuugt en het linnen op de bleekweide is uitgespreid. De spelling van de woorden onderstreept de sfeer van een voorbije wereld: waschgoed, bleekerij, thijmgeur, droomen. Hoewel dit gedicht voor lezers van nu een reis naar het verleden is, staat het tegelijk los van de tijd: het gaat over een plek waar eenzaamheid voelbaar is, en eenzaamheid is niet aan tijd gebonden. Het is een plek waar het leven wordt verdrukt door de noodzaak van lange dagen ploeteren, van overleven. Maar voor de dichter is dit grensgebied een plaats om tot zichzelf te komen. De eenzaamheid leidt tot reflectie, en het is dankzij de bespiegeling in het gedicht dat de droom het wint, dat het leven bloeit tegen de verdrukking in: het kalfje springt rond tussen dode fabrieken en asresten, nog lang niet versleten, als het symbool van lente en een nieuw begin.

Het lentegedicht van 2013 is van dichter en vertaler Bert Voeten (1918-1992) die getrouwd was met schrijfster Marga Minco. Voeten heeft meerdere prijzen gekregen voor zijn werk, waaronder in 1959 de Martinus Nijhoff-prijs voor zijn vertalingen van Engelse toneelstukken (o.a. Shakespeare). Wat me aanspreekt in zijn poëzie is de beeldenrijkdom. De taal is oorspronkelijk en vaak verrassend, zoals ook dit gedicht laat zien. Het komt uit de bundel Er gebeuren geen wonderen (uitgeverij Heideland, 1963).

‘Het beeld’ is een gedicht om te ervaren. Het gaat over de eeuwige lente van de woorden: ze verliezen nooit het vermogen om te bloeien. En de boom van taal die stevig wortelt in de grond, verheft zich om onze verbeelding in elk seizoen op handen te blijven dragen.

Dit Ierse gedicht uit de vroege Middeleeuwen staat in de bundel Inis Fáil (Kritak, 1985). Het gedicht is bewerkt door Mon Nys, die in de jaren negentig samen met Paul Claes Ulysses van James Joyce vertaalde.

Ik koos 'Het eerste gedicht' omdat de lente elk jaar weer uitbarst als was het de eerste keer. En omdat de vragen van de dichter steeds opnieuw voor het eerst kunnen worden gesteld, in onze verbeelding.